Toxische vriendschappen: zo maak je het uit met een vriend of vriendin

‘Zonder vrienden zou niemand willen leven, ook al bezat hij alle andere goede dingen,’ schreef de Griekse filosoof Aristoteles al eeuwen geleden. Vriendschap kan het mooiste zijn wat er is, maar het kan ook een last zijn. Je kent ze wel: vrienden of vriendinnen bij wie je altijd uitgeblust vandaan komt.

Ze slurpen energie, praten alleen maar over zichzelf, misgunnen jou van alles, maar je geeft diegene toch steeds weer een kans. Want: diegene is ook aardig, jullie zijn al zo lang bevriend en misschien zit de ander gewoon even niet zo lekker in z’n vel. Maar… is dat wel terecht?

Gekozen familie

Een mens heeft gemiddeld drie tot vier beste vrienden, en daaromheen nog ongeveer twaalf tot vijftien mensen die ze geregeld zien. Dat blijkt uit onderzoek van prof. dr. Beate Völker, zij is hoogleraar sociologie en doet al jaren onderzoek naar vriendschappen. Ook worden mensen vaak vrienden met degenen die op ze lijken, als het gaat om etniciteit, opleiding, gender en leeftijd.

Bij meer dan zeventig procent van alle vrienden is het verschil in leeftijd minder dan vijf jaar. Ook interessant: volgens wetenschappers van de Universiteit van Kansas ga je van kennis naar vriend als je minimaal vijftig uur met iemand doorbrengt. Na negentig uur wordt de band sterker en beste vrienden ben je als je tweehonderd uur met elkaar hebt doorgebracht. Vriendschappen zijn dynamisch – dat is logisch – soms is het contact intenser, soms wat minder. Maar wanneer is een vriendschap (on)gezond?

Vriendschap uitmaken

Journalist Raounak Khaddari (28) ging op een zoektocht naar hoe vriendschap (niet) werkt en schreef het boek Even goede vrienden, dat in maart verschijnt. Twee jaar geleden maakte ze via WhatsApp een vriendschap met twee vrienden uit. De vriendschap vond ze toxisch en vooral benauwend: voor de andere twee was het een harde eis dat ze elkaar minimaal één keer per week zagen. Als Khaddari er een keer niet bij was, kreeg ze dat maar al te duidelijk te horen. Daar was ze klaar mee, ze maakte de vriendschap uit.

In hun groepsapp stuurde ze: ‘De druk van deze vriendschap wil ik niet. Heel veel liefs. Ik ga morgen uit deze groepschat, dus dan kunnen jullie nog reageren, mochten jullie daar behoefte aan hebben.’ Daarna had ze slapeloze nachten, voelde ze zich schuldig dat ze de deur in hun gezicht smeet. Khaddari betwijfelde of dit de juiste manier was en schreef een boek: wat is vriendschap, en hoe moeten we vriendschap met elkaar ‘doen’?

Belangrijk fundament

“Vriendschap is een belangrijk fundament in het leven. Dat klinkt heel zwaar, maar uit allerlei onderzoeken blijkt dat je een ongezond leven hebt en lijdt, als je geen vrienden hebt. Als je één vriend maakt, maak je daarin al een heel grote sprong. Want naast dat je mensen spreekt, bijvoorbeeld bij de kassa, wil je je gevoel kunnen delen en kunnen ontspannen bij iemand.

Als je geen vrienden hebt, is dat moeilijk en kom je nooit tot diepere gesprekken. In een goede vriendschap kun je echt ‘naakt’ bij elkaar zijn en intieme en gevoelige dingen bespreken. Het verschil met vrienden en bijvoorbeeld collega’s en familie, is dat je die laatsten niet zelf kiest.

Het bijzondere daaraan is dat het vaak onbewust gaat, je spreekt zelden expliciet af ‘en vanaf nu zijn we vrienden’ – in tegenstelling tot liefdesrelaties.” Liefdesrelaties en vriendschap kunnen dicht bij elkaar in de buurt komen, erg op elkaar lijken, maar een verschil is dat een vriendschap meestal niet exclusief is en dat is bij liefdespartners vaak wel zo.

Toxische vriendschap

Net als liefdesrelaties zijn vriendschappen er in allerlei soorten en maten. Tuurlijk kun je een keer leeggezogen thuiskomen na een afspraak met een vriend(in). Ook Khaddari kwam vaak leeggezogen terug na een afspraak. “Zo’n koffie-afspraak deed ik dan uit beleefdheid, of ik dacht er niet eens over na dat ik daarna helemaal op was.” Maar waarom zou je iets doen waar je geen energie uithaalt en tegen opziet?

“Omdat het heel moeilijk is om een vriendschap uit te maken.” Het is logisch dat je soms iemand ontgroeit of een ander levenspad in slaat, dat jullie normen en waarden veranderen. Dat is niet erg, dat hoort bij het leven. Maar wanneer is het een toxische vriendschap? Khaddari: “Continu verwachtingen bij een ander leggen, niet luisteren naar de ander, je eigen wensen tot de norm van jullie vriendschap verheffen. Dat diegene constant zorgt voor negatieve energie. Dat vind ik toxisch.

De basisbeginselen voor een vriendschap zijn gelijkwaardigheid, vrijheid en wederkerigheid. Een hoofdstuk in mijn boek gaat over geld. We doen vaak lacherig over Tikkies of WieBetaaltWat, maar als de een ervan uitgaat en/of zelfs eist dat de ander altijd betaalt, ontstaat er ongelijkwaardigheid. Ook dat noem ik toxisch.”

Socioloog Beate Völker vertelde in een interview over wat zij als een giftige vriendschap ziet: “Als er sprake is van onevenwicht, wanneer een van de twee vrienden afhankelijk wordt van de ander, diens mening of goedkeuring.

Dat is het tegenovergestelde van wat een vriendschap hoort te zijn. Wanneer je de ander nodig hebt bij alles wat je doet, vormt die vriendschap een bedreiging voor je identiteit. Wie goed in zijn vel zit, trapt tijdig op de rem, maar wie onzeker is, ziet vaak de alarmsignalen niet en raakt zo verstrengeld dat het ongezond wordt.”

Wat te doen?

Hoe ga je ermee om als je in zo’n vriendschap zit? Volgens Khaddari is het een optie om een vriendschap te laten doodbloeden, zolang er geen frictie, ruzie of iets toxisch is. “Anders is het waardevol, voor jezelf en voor de ander, om vriendschappen te verbreken met mensen met wie je geen vrienden wilt zijn. Dat klinkt heel hard en het is heel lastig om de relatie met iemand met wie je zo veel herinneringen hebt gemaakt te stoppen. Ik voelde me egoïstisch dat ik het via een appje had gedaan, dat gesprek had ik liever in real life gevoerd.”

Wat hoopt ze met haar boek te bereiken? “Ik hoop vooral dat we beter worden in het bedrijven van vriendschap, dat we echt een goede vriend kunnen zijn én worden. Je hoort mensen weleens zeggen: ik ben een slechte vriend. Dat hoeft niet, je kunt er beter in worden. Het gaat daarbij niet om de frequentie, spreek uit dat het niet lukt om iemand elke week te spreken, maar wel bijvoorbeeld elke maand of elk jaar. Tradities met elkaar in stand houden, zoals elk jaar met Valentijnsdag met vrienden uit eten gaan, zijn veel belangrijker.”

De rest van dit dossier lees je in Flair 06-2023. Meer van dit soort verhalen lees je wekelijks in Flair.