Kopje onder: steeds meer vrouwen krijgen een burn-out, hoe kun je zoiets voorkomen?

Tegenwoordig heeft iedereen een burn-out

‘De burn-outfabriek’ – zo luidde de kop van het veelbesproken Volkskrant-artikel over de angstcultuur bij het razend populaire tv-programma De wereld draait door. Tientallen medewerkers werden ziek, kregen een burn-out. Op sociale media waren veel mensen kritisch over het grensoverschrijdende gedrag dat zich jarenlang bij de talkshow afspeelde, maar er verschenen ook reacties als: ‘Tegenwoordig heeft iedereen een burn-out’, ‘De nieuwe generatie is zwak en kan niets meer hebben’ en ‘Als je de werkdruk niet aankunt, moet je er gewoon niet gaan werken’.

Die laatste twee voorbeelden zijn een typisch geval van victim blaming: het ligt aan jóú dat jij een burn-out hebt en niet aan je toxische werkomgeving en leiding­gevenden. In dit geval heerste er een angstcultuur op de werkvloer en in combinatie met een torenhoge werkdruk was dat het recept voor een burn-out. Maar ook op plekken waar geen angstcultuur is, gaan steeds meer mensen kopje onder. Hoe komt dat?

Schokkende cijfers

De definitie en symptomen van een burn-out kunnen uiteenlopen, maar op de site van het Arboportaal van de rijksoverheid staat het zo: een burn-out is een syndroom van (1) emotionele vermoeidheid of uitputting, in combinatie met (2) afstand nemen van het werk (distantie) en/of (3) weinig vertrouwen (meer) hebben in het eigen functioneren. Bij een burn-out staan het chronische karakter (klachten duren langer dan zes maanden) en de extreme vermoeidheid, overspanning en uitputting op de voorgrond.

De cijfers zijn shocking: in 2021 hadden bijna 1,3 miljoen Nederlandse werk­nemers burn-outklachten, zo blijkt uit cijfers van onderzoeksorganisatie TNO en het CBS. Met als gevolg dat elf miljoen dagen per jaar mensen thuis zaten vanwege werkdruk en werkstress. Nienke Thurlings (36) is sociaal psycholoog, stressdeskundige en schrijver van het boek Jong burn-out. Ook is ze ervaringsdeskundige, want op haar 24ste belandde ze zelf in een zware burn-out.

Op de vraag waarom zo veel mensen hier last van hebben, antwoordt ze: “Onder invloed van de industriële en digitale revolutie is ons leven, vooral in de westerse maatschappij, de afgelopen honderd jaar enorm versneld geraakt. De grote belofte van de industriële revolutie aan de arbeiders was: jullie krijgen straks meer vrije tijd, want de machines gaan het zware werk doen. Die belofte is nooit ingelost. Al snel zagen werkgevers: als in één uur het werk van twee uur wordt gedaan, gaat mijn concurrent het dubbele draaien. Van arbeiders werd daardoor juist verwacht dat ze dubbel zo veel werk gingen doen.”

Altijd aanstaan

Daarna volgde de digitale revolutie; de uitvinding van het internet en sociale media, waardoor we 24 uur per dag in contact staan met de buitenwereld en áltijd aanstaan. Thurlings: “Verschillende momenten in de geschiedenis hebben ervoor gezorgd dat het leven veel sneller gaat en de verwachtingen over wat we kunnen bereiken toenemen.” Vooral de afgelopen jaren zijn mensen steeds vaker opgebrand. Thurlings is van mening dat dat komt doordat de gevolgen van de coronapandemie steeds zichtbaarder worden.

Opvallend: volgens het RIZIV, het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering, bleek dat op 31 december 2020 9.869 mannen tijdelijk arbeidsongeschikt thuiszaten met een burn-out en 23.533 vrouwen. Deze cijfers zijn lager dan de eerder genoemde cijfers, maar niet iedereen met burn-out­klachten komt arbeidsongeschikt thuis te zitten. Hoe het komt dat vrouwen vaker de dupe zijn? Niet omdat zij van nature zwakker zijn, benadrukt Thurlings, maar omdat de positie van vrouwen in de maatschappij vaak kwetsbaarder is dan die van mannen.

“Vrouwen houden vaak al meer ballen tegelijk hoog dan mannen. Zij maken plannen voor de familie, zijn de schouder waarop mensen komen uithuilen. Zodra de kinderopvang of huishoudelijke hulp wegvalt, zoals tijdens de coronacrisis, wordt verwacht dat de vrouw daar een oplossing voor verzint. Je kunt de positie van vrouwen zien als een sterretje in een autoruit. Als er een enorme stormwind komt, klapt de ruit naar binnen, daarom moet je niet te hard doorrijden. Toch is dat precies wat van veel vrouwen werd verwacht tijdens corona. De biologische functie van stress is dat we in een kritieke situatie kunnen overleven. Zodra er ontspanning volgt, komt de spanning eruit. Sinds de maatregelen er niet meer zijn, komt er ineens een harde klap en stijgen de cijfers.”

Te lang sterk

Het blijkt verdomde moeilijk: niet te lang doorrijden met dat sterretje in je ruit, niet te lang doorgaan en je eigen grenzen overschrijden. Toch is het van levensbelang dat we dat gaan inzien. Zoals de Amerikaanse singer-song­writer Michael Gungor ooit prachtig zei: ‘Burn-out is what happens when you try to avoid being human too long.’ Maar wat als het kwaad al is geschied en je een burn-out krijgt? Hoe ga je daarmee om? Thurlings: “Put your damn self first! Je kunt niet meer denken: wat vindt mijn werkgever of moeder van hoe ik het doe? Het maakt geen ene reet uit wat mensen denken. Het is jóúw gezondheid, jouw lijf dat zegt: ga goed voor jezelf zorgen, ontdek wat je nodig hebt.

Iemand die zegt ‘ga gewoon een week op vakantie’ is de laatste persoon naar wie je moet luisteren. Ik kan er niet tegen als iemand zegt dat mensen met een burn-out niet hebben geleerd weerbaar te zijn. Iemand zei juist ooit dat het geen ziekte voor zwakke mensen is, maar voor mensen die te lang sterk zijn gebleven. Besef ook dat je energie niet alleen voor werk is bedoeld. Er is een kans dat als je weer een beetje energie krijgt, de werkgever zegt: ‘Mooi, dan kun je weer aan de bak.’ Maar zo werkt het niet.

Als je een beetje energie krijgt, moet die eerst naar jou, dan kun je wat reserves opbouwen. Als je wat overhebt, kun je opnieuw energie aan iemand anders geven.” Gelukkig is er steeds meer aandacht voor mentale gezondheid. Sla een krant of tijdschrift open, check een podcast of Instagram en je ziet het woord burn-out. Dat is broodnodig, maar er ligt een enorme verantwoordelijkheid bij de politiek en bij de werkgevers.

Dáár valt veel te winnen. We leven in een maatschappij waarin we altijd doorgaan en sterk moeten zijn. Misschien moet er een nieuwe definitie van sterk zijn komen: je grenzen kennen en ze niet overschrijden. En daarbij de grenzen van anderen respecteren.

De rest van dit dossier lees je in Flair 08-2023. Meer van dit soort verhalen lees je wekelijks in Flair.