#Genoeggezwegen: waarom wordt voor het zetten van een knip eigenlijk geen toestemming gevraagd?

Gelukkig is een bevalling voor het grootste deel van de vrouwen een mooie ervaring. Maar helaas verloopt dit intieme moment voor sommigen op een minder prettige manier. Zo’n 20 procent van de vrouwen geeft aan dat ze op een negatieve manier terugkijken op hun bevalling, zo blijkt uit een onderzoek uit 2020 voor het Amsterdam UMC. Wat het vaakst wordt genoemd? Dat er geen toestemming wordt gevraagd voor een handeling, zoals het zetten van een knip. Vrouwen gaven aan dat ze de controle en hun autonomie verloren. Ze voelden zich niet serieus genomen; er werd gewoonweg niet naar ze geluisterd. Het voelde alsof ze buitenspel werden gezet. In sommige gevallen was er zelfs sprake van lichamelijke handelingen die ze als gewelddadig ervaarden, zoals hard op de buik drukken of dat je tijdens de bevalling gedwongen wordt vastgehouden.

‘Deze baby moest er nú uit, maar ik kreeg te horen: ‘Nee meisje, dit zijn voorweeën, het is nog niet zo ver’. En ze hing op’

Niet serieus genomen worden is iets wat Eleni Hoefsloot (30), moeder van Joah (1) en Otis (0), herkent van haar eerste bevalling. “Ik werd ‘s nachts wakker met pijnlijke weeën,” begint ze haar verhaal. Eleni timede haar weeën om te beslissen of ze de verloskundige moest bellen, maar ze waren erg onregelmatig. “De pijn was eerst nog te doen, maar al snel kon ik niet meer op mijn benen staan. Na anderhalf uur heb ik mijn man wakker gemaakt. Ik had persdrang en dacht dat de baby al kwam.” Terwijl Eleni onder de douche zat, belde haar man de verloskundige. In dat kwartier had ze maar één wee en daarop baseerde de verloskundige dat de bevalling nog niet was begonnen. “Ik raakte in paniek, begon te twijfelen aan mijn eigen lichaam. Ik had zoveel pijn. En je weet dat bevallen pijn doet, maar mijn gevoel zei: deze baby moet er nú uit. Ik wil naar het ziekenhuis, ik wil pijnstillers. Maar het enige wat ik te horen kreeg was: ‘Nee meisje, dit zijn voorweeën, het is nog niet zo ver’. En ze hing op.”

Op een gegeven moment kón Eleni niet meer van de pijn. “Lieg maar dat mijn weeën om de drie minuten komen,” zegt ze tegen haar man. Maar de verloskundige van dienst kwam alsnog niet. Eleni had naar eigen zeggen ook een beetje pech. De verloskundige die ze aan de lijn had, was een invaller. “Degene die haar afloste kwam een uur later op haar dooie gemakje binnen, omdat zij tijdens de overdracht hoorde dat ik alleen nog maar voorweeën had. Toen ze de ontsluiting ging meten, bleek dat ik al lang had kunnen bevallen. Ik had dus al die tijd persweeën lopen wegpuffen. Mijn lichaam was inmiddels helemaal uitgeput. Hierdoor vielen mijn weeën weg. Maar ja, die baby moest er wel uit en ik moest hem dus op eigen kracht eruit persen.”

Vraag toestemming

Met Eleni’s zoontje is het uiteindelijk allemaal goed gekomen. Wat de herinnering voor haar vooral zo heftig maakt, is dat ze niet begrijpt waarom de verloskundige zo laks deed. “Was gewoon even langskomen om me te checken. Als het dan inderdaad voorweeën waren, dan kom je gewoon over een paar uur weer terug. Maar dan was ik in ieder geval gerustgesteld. Achteraf baal ik dat ik heb getwijfeld aan mijn eigen lichaam. Maar je bent nog nooit bevallen, dus je vertrouwt op de verloskundige. Dat bleek niet terecht te zijn.”

Verloskundige Djanifa da Conceicao (33) ziet in haar praktijk veel vrouwen die te weinig mogelijkheden hebben om betrouwbare informatie over zwangerschap en bevalling te krijgen. Daarom maakt ze YouTube-video’s, een website en heeft ze Instagramaccount. “Er zijn wel cursussen, maar daar hangt een prijskaartje aan. Ook een gesprek helpt, maar we hebben helaas niet uren de tijd per persoon. Het leek mij goed om die broodnodige informatie op een andere manier, online dus, te geven.”

‘Goed communiceren is noodzaak. Praat je als arts of verloskundige met de moeder, dan kun je veel trauma weghalen’

Als het gaat om grenzen die worden overschreden tijdens een bevalling, komen er een aantal dingen bij elkaar, legt Nira van Dijk (32), bestuurslid van de Geboortebeweging uit. Deze stichting zet zich in voor de rechten van vrouwen tijdens zwangerschap en bevalling in de Nederlandse geboortezorg. “Er mag niets gebeuren zonder informatie en toestemming van de moeder. Je hebt recht op een respectvolle behandeling.

Helaas zien we dat het daar toch nog te vaak misgaat.” Daarom startte de Geboortebeweging de actie #GenoegGezwegen, waarbij ze verhalen verzamelen van vrouwen waarbij tijdens de bevalling hun grenzen zijn overschreden. Nira: “Dit jaar is er voor het eerst voor gekozen om die berichten op te sturen naar zorgverleners. Want vaak hoorden we hen zeggen: ‘Wat erg, maar bij ons gebeurt dat niet’, terwijl we weten dat het overal gebeurt. We hopen dat we hiermee een constructief gesprek kunnen starten.”

Djanifa kent de online actie en schrok van sommige berichten. “Een groot deel van deze problemen kun je oplossen door van tevoren goede afspraken te maken en tijdens de bevalling goed te communiceren. Het grote verschil zit erin dat je als arts of verloskundige toestemming vraagt voordat je iets doet. Daarmee kun je veel trauma weghalen.”

Paniek door piepgeluid

Ook bij Lotte Beugelsdijk (34) ging er veel mis tijdens de bevalling van haar dochtertje, zes jaar geleden. “Ik was 41 weken en twee dagen zwanger. Ik voelde haar niet meer zo goed bewegen en de verloskundige raadde mij aan naar het ziekenhuis te gaan voor controle. Daar werd ik aan de CTG gelegd om de hartslag te meten. Na een tijdje kwamen ze met twee of drie mensen binnen en toen zei de verloskundige: ‘Ze heeft het niet meer zo naar haar zin in jouw buik.’ Ik was me er toen niet direct van bewust, maar die opmerking heeft een enorme impact op mij gehad.” En het was niet alleen die opmerking, maar vooral een opeenstapeling van wat er daarna gebeurde. Een traumatische ervaring zo vond Lotte. Vanwege de termijn kon het vruchtwater opraken en de placenta versleten raken en dus was het beter voor de baby om de bevalling te laten beginnen, vertelden de artsen haar.

“Achteraf bleek dat ik nog bovengemiddeld veel vruchtwater had en dat de placenta er nog goed uitzag. Ik voelde me voorgelogen. Ik was gewoon overgehaald, terwijl ik liever had willen afwachten.” Lotte ligt continu aan de CTG, het piepgeluid roept nog steeds paniekreacties op. “Blijkbaar kan het geluid ook uit, maar dat wist ik toen helemaal niet.” Twee dagen lang zijn er pogingen om Lotte in te leiden. “Mijn hele lichaam was al geïrriteerd en de omgeving voelde niet veilig.

‘Door zijn rust en doordat hij de tijd nam om me te zíén, kon ik ontspannen en lukte de ruggenprik ineens wel’

Ze probeerden een ballonnetje in te brengen, maar dat lukte niet. Ik vroeg of ze even wilden stoppen, zodat ik op adem kon komen. Maar dat wilde de verloskundige niet, snauwde ze me toe. Dat zorgde ervoor dat ik alleen maar meer in paniek raakte. Ik denk gewoon dat het niet zo hoeft te gaan. Ik had maar dertig seconden nodig om mezelf te herpakken en te ontspannen, terwijl ze me nu veel pijn heeft gedaan en ik mentaal helemaal in de kreukels lag. Het is toch niet normaal dat iemand jou negeert, terwijl het om jou, jouw lichaam en jouw kindje gaat?”

Uiteindelijk krijgt Lotte een keizersnee. Maar het geven van een ruggenprik wilde ook maar niet lukken. “Ik was gewoon op van de stress en doordat degene die mij prikte boos op mij werd, kreeg ik het gevoel dat ik het niet goed deed. Eén arts zag dat ik in paniek was en nam even de tijd om rustig tegen me te praten. Hij zei: ‘Lotte, we zijn nu op de OK, je gaat zo je kindje ontmoeten.’ Door zijn rust kon ik ontspannen en lukte de ruggenprik ineens wel. Doordat hij even de tijd nam om me te zien. De andere artsen hebben dat niet gedaan.”

Djanifa herkent dit soort verhalen wel uit haar werk. “Het is echt een fout in het zorgsysteem. We hebben altijd enorm veel haast en niemand wil risico’s nemen als het gaat om een ongeboren kind. Alle zorgverleners zijn bang om een bevalling te begeleiden waarbij het kindje overlijdt en daarbij wordt soms de persoon die baart vergeten.”

Cultuuromslag

De oorzaak ligt volgens Nira ook deels in een stukje oude cultuur. “Onze huidige, moderne verloskunde is ontstaan in een tijd dat alleen mannen iets te zeggen hadden. Er heerst een soort idee onder artsen van: ‘Luister maar naar de dokter meisje, dan komt het wel goed.’ En ik zeg niet dat je niet naar de dokter moet luisteren, maar diegene moet jou dan wel alles goed uitleggen en jij moet toestemming geven voordat er iets met je lichaam gebeurt. Er moet echt een cultuuromslag komen.” Djanifa sluit zich hierbij aan. “Toestemming is niet iets wat van oudsher werd meegegeven in de geneeskunde. Dat is echt de laatste jaren opgekomen. In mijn studietijd was daar gelukkig wel veel aandacht voor.”

Ze heeft het dan vooral over ‘informatieve toestemming’: wáárom wil iemand iets wel of niet? Want als je dat als verloskundige weet, kun je ook beter uitleggen waarom iets soms toch anders moet dan van tevoren is afgesproken. “Als iemand ergens voor kiest, dan hebben wij dat natuurlijk te respecteren.” Maar er is ook een stukje grijs gebied, beaamt ze. “In een standaard geboorteplan staat vaak dat diegene geen knip wil. Soms doe je dat toch om daarmee het kindje te redden of om andere schade te beperken. Dus waar ligt de grens tussen het respecteren van iemands wensen en de medische noodzaak? Het grootste struikelblok hierbij blijft ook de communicatie en het goed luisteren naar de wensen van de zwangere vrouw.”

Dat dat enorme gevolgen kan hebben, bleek bij Lotte het geval. Ze kampte op een gegeven moment zelfs met gevoelens niet meer te willen leven. Hoewel ze vrij snel na de bevalling hulp zocht, wees de GGZ de zwangerschapshormonen als schuldige aan en de behandeling werd gestopt. De huisarts hielp Lotte weliswaar, maar toen ze een nieuwe behandeling weer aandurfde, waren de wachtlijsten enorm.

Uiteindelijk duurde het bijna zes jaar voordat ze behandeld kon worden. “Ik kreeg de diagnose PTSS en heb EMDR-therapie en twee keer per week dagbehandeling gekregen. Die EMDR heeft veel opgelost. Na een paar keer zei mijn man: ‘Je bent eindelijk niet meer aan het vechten in je slaap.’ Ik riep blijkbaar de hele tijd dingen als ‘stop’ en ‘laat me met rust.’ Zelfs de hoofdbehandelaar werd emotioneel toen ze zagen dat de behandeling zo goed hielp. Had ik die behandeling maar veel eerder gehad, want ik ben gewoon zes jaar lang niet mezelf geweest.”

Ook Eleni bleef last houden van de negatieve ervaring tijdens haar bevalling. “Ik heb er echt wakker van gelegen. Eerst dacht ik dat het gewoon de hormonen waren, maar het beïnvloedde mijn dagelijks leven zo erg, dat de huisarts me heeft doorgestuurd naar de psycholoog. Die raadde mij aan in gesprek te gaan met de verloskundige.” Dat gesprek heeft helaas weinig opgeleverd. “Zij zegt dat ze de protocollen heeft gevolgd. Mijn weeën waren onregelmatig en daarom kwam zij niet in actie. Maar ik kan toch niet de enige uitzondering zijn? Er zijn toch meer mensen die niet volgens het boekje bevallen?”

Gelukkig is Eleni’s tweede bevalling, niet lang na haar eerste, juist heel fijn verlopen. Júíst omdat ze inmiddels wist wat haar rechten en mogelijkheden zijn. “Bij Otis heb ik een veel uitgebreider geboorteplan geschreven. Ik wilde een hands-off-bevalling, waarbij ik vooral wilde vertrouwen op mijn eigen lichaam. Natuurlijk deed het nog wel pijn, maar deze keer was het een positieve ervaring. En ik denk dat mijn eerste bevalling ook zo had kunnen zijn.”

Lees ook: Marit over #genoeggezwegen: ‘Er ging een verpleegster op mijn buik liggen tijdens mijn bevalling’

Rechten en plichten

Tijdens een bevalling heb je bepaalde rechten. De belangrijkste is de Wet Geneeskundige Behandelovereenkomst. Hierin staat onder andere dat je als patiënt recht hebt op informatie en dat je toestemming moet geven voor een behandeling. Ook zijn er specifieke rechten rondom de bevalling. Zo moet je als zwangere vrouw altijd de mogelijkheid hebben een eigen keuze te maken. Daarnaast gelden er algemene mensenrechten, zoals het recht op privacy, gelijke behandeling en dus geen discriminatie.

tekst Margot Pol | illustratie XXXX